Jonathan Raban

Foto: Murdo Macleod/The Guardian

Iets meer dan twee jaar geleden schreef ik op dit blog een stuk over Zeilende schrijvers.

Daarin refereerde ik onder meer aan Jonathan Raban (uit te spreken als Rébèn).

Ik kwam Raban op het spoor door een boekrecensie in de Volkskrant. 

Dat moet ergens in de tweede helft van de jaren tachtig zijn geweest. De recensie handelde over de Nederlandse vertaling van zijn boek Coasting. Dat bleek over het Verenigd Koninkrijk en zeilen te gaan. Voor mij een onweerstaanbare combinatie en kort na het lezen van die recensie heb ik de oorspronkelijke versie (in het Engels) aangeschaft. 

Het boek bleek niet veel minder dan een openbaring. 

Het was een combinatie van persoonlijke observaties, gesprekken met al dan niet toevallige passanten en geschiedkundige feiten. En dat alles van een kwaliteit die ik eigenlijk nooit eerder had gezien.

Wat nog mooier was: Coasting was niet Raban's eerste boek, noch was het, zoals in de jaren daarna zou blijken, zijn laatste. 

Ik raakte, bij wijze van spreken, verslaafd aan zijn boeken. Om de zoveel maanden controleerde ik de mij ter beschikking staande bronnen om erachter te komen of er al weer een nieuw boek van hem was verschenen. Zeker toen halverwege de jaren '90 internet van de grond kwam, was dat een fluitje van een cent.

Hoewel Brit van geboorte, spelen de meeste boeken die hij na Coasting schreef in de Verenigde Staten. Aan het eind van Hunting Mr. Heartbreak, dat emigreren naar de Nieuwe Wereld en Raban's eigen ervaringen als vreemdeling in de VS als thema heeft, belandt hij in Seatlle, aan de Amerikaanse noordwestkust. De stad en haar culturele klimaat bevallen hem en hij besluit er zich te vestigen. Niet in het minst omdat hij er ook een vrouw vindt en de stad aan zeilwater blijkt te liggen. De liefde voor boten en het water heeft Raban na Coasting nooit meer verlaten.

De fascinatie voor Amerika was er overigens al eerder.

Voor Coasting schreef Raban Old Glory, waarin hij in een klein open bootje met een buitenboordmotor de Mississippi afzakt, van Saint Louis naar de mond van de rivier aan de Golf van Mexico. Ook dat boek heeft die unieke afwisseling van dingen die Raban onderweg ziet en de gesprekken die hij voert met mensen die hij ontmoet, met af en toe intermezzo's over de geschiedenis van de plek. De lezer krijgt een sfeervol beeld voorgeschoteld van het Amerika van de kleine dorpen. Wat de mensen langs de Mississippi zoal zeggen blijkt een afwisseling van boerenwijsheid en regelrechte achterlijkheid. De confrontatie met Raban's Britse gereserveerdheid leidt niet zelden tot hilarische situaties.

Raban's thematiek is door recensenten wel beschreven als een zoektocht naar the concept of home. In veel van zijn boeken duikt bij de schrijver de overweging op of hij misschien zou willen wonen in de plaatsen die hij tijdens zijn reizen passeert. In Coasting komt al aan de orde dat de relatie met zijn geboorteland op de proef werd gesteld door de opkomst van Thatcher en de Falkland-oorlog. Engeland was niet langer 'zijn' Engeland.

In Seattle heeft Raban uiteindelijk toch min of meer zijn thuis gevonden, ondanks het gegeven dat zijn huwelijk geen stand hield. Passage to Juneau handelt daar, tegen het decor van een zeilreis naar Alaska, deels over. Uit dat huwelijk was overigens wel een dochter geboren; waarschijnlijk één van de dingen die hem in Seattle hebben gehouden.

Toch werd de band met Engeland niet helemaal verbroken. 

Zijn ouders, van oorsprong tamelijk conservatieve Britten; zijn vader was dominee en vertegenwoordigd in Raban's jeugd vooral 'God, King and Country', moeten in laatste instantie ook niks van Thatcher hebben en blijken halverwege de jaren tachtig veranderd in tamelijk linkse activisten, die zich vol overgave inzetten voor de onderkant van de samenleving. Ze accepteren Raban's keuze voor de VS, maar vragen zich af waarom hij zich in vredesnaam heeft gevestigd in dit neo-liberale land, waar ook toen al godsdienstwaanzin en andere gekkigheid van zich deden spreken. 

Maar Raban zag ook andere dingen in de Amerikaanse volksaard, zoals hun naïeve maar vriendelijke benadering van wildvreemden en de bereidheid om bij acute nood hulp te bieden. Hij is van de Amerikanen gaan houden, ondanks hun gektes.

In latere jaren, toen conservatisme en complottheorieën in de VS steeds meer invloed kregen, heeft Raban niettemin tegen dergelijke uitwassen in de Amerikaanse samenleving geageerd. 

Omdat ik Raban's naam om de paar maanden bleef Googelen, kwam ik er in 2011 achter dat hij was getroffen door een beroerte. 

Hoewel hij ogenschijnlijk goed herstelde, bleek het achteraf zo niet het einde, dan toch een breuk in zijn literaire carrière. Zelf bleef hij, onder het noodlot dat hem had getroffen, de typisch laconieke Engelsman. Toen hij door zijn behandelend arts werd aangesproken met de woorden: “You’re the one who used to be a writer.”, had hij geantwoord: “I very much hope that I’m still a writer.”
Desondanks is het de afgelopen tien jaar tamelijk stil gebleven rond zijn persoon. Afgezien van enkele essays en interviews heeft Raban nauwelijks meer van zich doen spreken.

Hoewel.. Zojuist googelde ik weer en kwam ik erachter dat in september j.l. zijn laatste boek Father and Son is verschenen. Hij heeft toch niet ècht stilgezeten.

Maar eerder dit jaar keek ik ook al op het net of er nieuwe informatie over Raban te vinden was. Dat hij op 17 januari 2023 bleek te zijn overleden kwam, ondanks zijn eerdere aandoening en de daarop volgende stilte, toch als een schok.

Het oeuvre dat Raban nalaat is niet bijzonder groot: acht reisboeken en drie romans. Maar buiten dat schreef hij negen hoorspelen en toneelstukken en zes boeken over literaire en politieke onderwerpen. Hij was ook actief als boekenrecensent.

Binnen de groep van reisboekenschrijvers was zijn bekendheid bij het publiek naar mijn idee niet evenredig met de kwaliteit van zijn werk.  Paul Theroux en Bruce Chatwin zijn veel bekender, maar niet per definitie beter dan Raban. Integendeel, wat mij betreft.

Zojuist heb ik Father en Son besteld. Volgens Bol.com wordt het over tien dagen bij me afgeleverd. 

Het boek is naar verluid puur autobiografisch.

Het zou me niks verbazen als het, met de voorkennis over zijn leven en zijn ouders die ik al heb uit zijn andere boeken, nog een paar emotionele momenten gaat opleveren.