Ypenburg, toen en nu

 
Volgens burgemeester Aartsen van Den Haag is de afgelopen jaarwisseling in die stad rustig verlopen. Er was een beetje onrust in één van de nieuwste wijken van Den Haag geweest. Dat was het zo'n beetje.
De wijk in kwestie was Ypenburg. In de nieuwjaarsnacht van 2011 was het een aanzienlijk grotere rotzooi geweest. Er waren onder andere vier agenten vrij ernstig gewond geraakt. De Mobiele Eenheid was ingezet.
Deze keer waren politie en ME al bij voorbaat op oorlogssterkte in de wijk aanwezig. Men had de toestand onder controle weten te houden.

Toevallig ken ik de wijk Ypenburg een beetje. In de tijd dat ik nog op de grootste architectenschool van Nederland in Delft werkte, kwam ik er regelmatig. Ypenburg was toen een zogenaamde VINEX-locatie, die in hoog tempo uit de grond werd gestampt. Een collega en ik leidden er eerstejaars Bouwkunde-studenten rond. We lieten ze tijdens een wandeling door een woningcomplex in aanbouw zien hoe een hedendaagse Nederlandse woning wordt gebouwd.

Ook toen al was ik me bewust van het Ypenburg van vóór de woonwijk.
Toen de eerste straatnaamborden begonnen te verschijnen konden ook wat minder op de geschiedenis georiënteerde mensen iets vermoeden van wat er eerder op de plek in kwestie gebeurd was.
Wie een beetje bekend is met het geschreven werk van de kunstenaar Armando kent zijn verhalen over plekken en 'schuldige' landschappen. Ook Ypenburg is zo'n plek. En misschien is het, juist door de transformatie die ongeveer vijftien jaar geleden begon, ook een schuldig landschap geworden. Een landschap dat iets verbergt.

Ypenburg was namelijk al zeventig jaar vóór de bovengenoemde oudejaarsrellen het toneel van een geweldadige uitbarsting.

In mei 1940 was Ypenburg een militair vliegveld. Het was een paar jaar daarvoor aangelegd. Toen de Duitsers op 10 mei 1940 Nederland overvielen, was één van de onderdelen van het aanvalsplan het snel bezetten van de regeringszetel Den Haag en het gevangennemen van de Koningin. Ze hadden daartoe een vermetel luchtlandingsplan bedacht. Naar verluid had Hitler zelf zich met het bedenken ervan beziggehouden.
Men zou op vliegvelden rondom Den Haag (naast Ypenburg waren Valkenburg en het hulpvliegveldje Ockenburg bij de operatie betrokken) eerst parachutisten droppen. Die zouden de vliegvelden bezetten, waarna er transportvliegtuigen zouden landen die in totaal zo'n 10.000 man zouden afzetten. Daarmee zou men in een mum van tijd Den Haag bezetten. De koningin zou geen kant op kunnen. Haar zou weinig anders resten dan afwachten tot ze door de Duitse troepen werd opgehaald.

Wie in detail wil weten hoe de operatie verliep kan op diverse plaatsen op internet terecht. Oude mensen hebben misschien het magnum opus van Lou de Jong nog op de plank staan. Deel 3 daarvan ('mei '40') legt ook haarfijn uit hoe één en ander in zijn werk ging. Kort gezegd kwam het erop neer dat de Slag om de Residentie uitdraaide op het enige Nederlandse succes tijdens de verloren vijf-daagse oorlog.
Met name op Ypenburg werd een slachting aangericht onder de net gelande Duitse transportvliegtuigen. Velen werden in brand geschoten. Het vliegveld raakte volledige geblokkeerd met al dan niet brandende wrakken. De volgende golven tranportvliegtuigen moesten daarom uitwijken naar alternatieve landingsplekken. Meestal kwamen ze daarbij terecht op plekken vanwaar niet meer kon worden opgestegen, zoals de rijksweg Rotterdam - Den Haag en het Noordzeestrand ten noorden en ten zuiden van Den Haag. Van de beoogde 10.000 man arriveerden er uiteindelijk slechts 5000. Ze kwamen echter zeer verspreid terecht en waren gedoemd in kleine, ongeorganiseerde groepjes rond te zwerven tot ze door Nederlandse troepen werden opgerold. Voor de capitulatie op 14 mei werden ongeveer 1400 van hen als krijgsgevangene met een Britse torpedobootjager via Hoek van Holland naar Engeland afgevoerd.
Honderden Duitse transportvliegtuigen gingen verloren.
Achteraf hebben sommge historici beweerd dat deze verliezen mede hebben geleid tot het uitstellen van de invasie van Engeland. Daarbij hadden de Duitsers namelijk ook hun luchtlandingsvloot willen inzetten. Het debakel rond Den Haag had daar echter een enorme bres in geslagen.

Aan dit alles moest ik even denken toen ik vorige week over het 'onrustige' Ypenburg in de nieuwjaarssnacht hoorde. Er was alweer een heel jaar niks gebeurd in de wijk en een deel van de bewoners had kennelijk best wel zin in wat actie.
Wie van de relschoppers wist van de overmaat aan 'actie' die ruim zeventig jaar daarvoor over Ypenburg was gekomen? Stel dat ze één minuut de sfeer van dood en verderf van toen hadden kunnen ervaren; zou dat ze hebben genezen van hun vernietigingsdrang?
Ik merk dat ik inmiddels vrij dicht in buurt ben gekomen van de stelling die zegt: "Er moet hoognodig weer eens oorlog overheen", als het over de normen- en waardenloze Nederlander van de 21e eeuw gaat. Daar ben ik inmiddels oud en cynisch genoeg voor, kennelijk. Ik ga dan ook maar snel afronden, voor dit stukje in fascistische praatjesmakerij uitmondt.

Ach, wat ervaren en herinneren betreft: als je niet op de straatnamen let, is er weinig dat nog aan het oude Ypenburg en het geweld daar herinnert. Zelfs de brede centrale ontsluitingsweg die dwars door de wijk naar het noordoosten loopt en 'landingsbaan' heet, ligt niet op de plek waar de oude landingsbaan van het vliegveld lag.