Easy Rider

Vier maanden geleden schreef ik een stukje over de film Lawrence of Arabia, zoals die mij werd voorgeschoteld door omroep ONS. Een maand of twee verder bleek dat de nostalgie van ONS alle kanten op kan; het kanaal had Easy Rider geprogrammeerd. 

In tegenstelling tot de eerstgenoemde film weet ik zeker dat ik Easy Rider wèl eerder had gezien. En niet op televisie, maar ècht in de bioscoop. Wanneer dat precies was, weet ik niet meer exact, maar het zal niet meer dan een paar jaar ná het verschijnen van de film zijn geweest. De Amerikaanse première was in 1969; wanneer de film in Nederlandse bioscopen werd uitgebracht heb ik niet kunnen achterhalen. Ik vermoed dat het ergens in de eerste helft van de jaren '70 was en ik vermoed bovendien dat er een relatie was tussen het feit dat de twee hoofdrolspelers op een Harley-Davidson reden en een ander feit: het gegeven dat mijn beste vriend (die dat overigens nog steeds is) net zelf een Harley had gekocht. Die hij vervolgens helemaal uit elkaar haalde om hem eens grondig te reviseren, wat tenslotte, jaren later, uitdraaide op het in onderdelen te verkopen, zonder er zelf ooit verder dan een paar kilometer op te hebben gereden. Maar dat is weer een heel ander verhaal.

Het eerste wat opviel, toen ik de film opnieuw bekeek, was de beeldkwaliteit. Die was, zelfs op mijn relatief kleine televisie, veel beter dan je van een low-budgetfilm van vijf-en-vijftig jaar geleden zou verwachten. Er blijkt al een aantal jaren geleden een 4K-scan van het oorspronkelijke materiaal te zijn gemaakt. Mogelijk was dit de versie die ONS vertoonde.

Mede daardoor was de film, al was het alleen maar om de mooie weergaven van de diverse Amerikaanse landschappen, een genoegen om naar te kijken.

Maar Easy Rider is niet alleen om z'n soms fraaie beelden de moeite waard. 

Het scenario toont de kijker een reeks van aspecten van het Amerika van eind jaren zestig. Mede in het licht van de recente ontwikkelingen in de VS is dat een interessant gegeven. 

De marketing blurp waarmee de film destijds werd geadverteerd luidde: A man went looking for America and couldn’t find it anywhere. Op het moment dat beide hoofdrolspelers na een lucratieve dope deal op pad gaan is het nog niet zo duidelijk dat ze ergens naar op zoek gaan. Het is slechts duidelijk dat ze naar de Mardi Gras in New Orleans willen. De mensen en gebeurtenissen waarmee ze onderweg te maken krijgen leidden niet zozeer tot een zoektocht als wel tot het maken van keuzes. 

Dat de film een soort document van zijn tijd is geworden lijkt van meet af aan de bedoeling te zijn geweest. Dennis Hopper, die meeschreef aan het scenario, heeft later verklaard: "I wanted Easy Rider to be kind of a time capsule for that period". Dat kan een later verworven inzicht zijn, maar achteraf moeten we constateren dat de makers aardig in die opzet zijn geslaagd.

Dat ik het nog steeds een aardige film vind, is natuurlijk een puur persoonlijk oordeel; ik was jong toen hij uitkwam en hij zit al vijftig jaar in mijn herinnering. Ik denk een beetje te begrijpen wat de film de kijker wil tonen. Maar ik ben geen modern mens, die zich een aanzienlijk deel van zijn tijd laat verdoven met de moderne versie van brood en spelen. Op de website Moviemeter vond ik de volgende recensie:

Poeh wat een lange zit.

Netflix weer eens aangeslingerd in de hoop van een klassieker. Dat zat er niet in. Het eerste half uur is nauwelijks door te knagen: veel motorrijden, veel tenenkrommende hippies, en twee suffe personages gespeeld door Hopper en Fonda. Vooral Dennis ‘man’ Hopper is erg vervelend. Eigenlijk doet hij dit personage in Apocalypse Now dunnetjes over.

Nicholsons intrede in de film is een godsgeschenk. Eindelijk een wat intrigerender karakter, wat ook de interessantere scènes met zich meebrengt. Hij weet de film echter niet te redden. Alleszeggend is de vage LSD trip op het eind...pff.

Op naar de volgende Netflix.

De recensent mist naar mijn idee het één en ander, maar in één opzicht heeft hij wèl een punt: Dennis Hopper's acteerwerk lijkt inderdaad erg op zijn verbeelding van de verwarde fotograaf die hij in Apocalyse Now speelt. Met deze bemerking dat hij zijn rol in die film in Easy Rider niet dunnetjes over doet, want Apocalypse Now verscheen tien jaar ná Easy Rider.
Helaas voor de recensent op Moviemeter is de rol van Nicholson in de film vrij beperkt. Hij heeft zich eigenlijk nog maar nèt bij de twee hoofdrolspelers aangesloten, als hun gezamenlijke bivak, na wat onschuldig geflirt met een stel lokale tienermeisjes, wordt aangevallen door een aantal rednecks uit hetzelfde dorp, die van buitenbeentjes als zij niks moeten hebben. Nicholsons personage overleefd die aanval niet.
Zijn invloed bepaalt echter wèl in grote lijnen het verdere verloop van verhaal.

Voor hij het tijdelijke met het eeuwige verwisselt heeft hij het oorspronkelijke duo namelijk het adres van een bordeel in New Orleans gegeven, met de aanbeveling daar vooral langs te gaan.

Fonda en Hopper (Wyatt en Billy in de film) volgen zijn raad op en doen met twee dames uit het bordeel een LSD-trip, die uitmondt in een nachtmerrie. Alle positiviteit lijkt ineens verdwenen.

In een van de laatste scenes zitten beiden weer, ontnuchterd, in hun bivak bij een vuurtje. 

"We blew it", zegt Wyatt tegen Billy. Billy begrijpt er niks van: ze hebben geld en ze gaan naar Florida om er daar  van te gaan genieten! Maar Fonda maakt er verder geen woorden meer aan vuil en herhaalt: "We blew it".

In de laatste scene blijkt dat ze het niet alleen verprutst hebben; ze komen nooit in Florida aan, maar worden door wéér andere rednecks van hun motorfiets geschoten.

Wyatt lijkt zich te hebben gerealiseerd dat vrijheid niet te koop is. Zeker niet als het geld waarmee je die wilt kopen afkomstig is van een schimmige drugsdeal. Want hoe vrij zijn drugsverslaafden? En hoe verhoudt jouw vrijheid zich met hun onvrijheid? Wyatt doorziet dat vrijheid niet bestaat zonder een zekere verantwoordelijkheid en dat ieder voor zich en God voor ons allen niet per definitie leidt tot vrijheid voor iedereen. 

Eigenlijk trekt de film de conclusie die voor de meesten pas in de loop van de jaren '70 goed doordrong: het optimisme en de vrijheidsdrang uit de jaren zestig was verdampt tot hedonisme, dat doorsloeg in egoïsme en zelfs naar destructief gedrag. 

Velen wijzen de gebeurtenissen tijdens het gratis festival dat de Rolling Stones organiseerden in Altamont in december 1969 als het einde van tijdgeest van de jaren zestig. Easy Rider verscheen echter al een half jaar eerder, in juli 1969, en de opnames begonnen al in de eerste helft van 1968. De makers hadden een vooruitziende blik.

Wie de film in het heden bekijkt, kan zich afvragen of er in Amerika sindsdien veel is veranderd. Easy Rider geeft namelijk ook een beeld van de mentaliteit in small town America anno 1968, die je in de terminologie van vandaag anti woke zou kunnen noemen. De meest conservatieve elementen verzetten zich ook destijds al op vrij gewelddadige wijze tegen alles wat afweek van hetgeen ze kenden. Datzelfde conservatisme lijkt in het Amerika van nu opnieuw de boventoon te voeren

Toch stemde in 2024 maar iets meer dan de helft van de Amerikanen op Trump en of dat vooral vanwege zijn weerzin tegen woke was, is ook een vraag.

Aan de andere kant: het menselijk tekort is er altijd geweest en zal wel nooit helemaal verdwijnen. Slechts de mate waarin het opspeelt en de manier waarop het zich manifesteert verschilt van tijdsgewricht tot tijdsgewricht.